ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΧΙΟΥ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΛΑΪΝΑ
Η οικία Δαμαλά οικοδομήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, στον Κάτω Γιαλό της Χίου, στο νούμερο 48-50 της νυν οδού Μιχαήλ Λιβανού. Υπήρξε η τελευταία ιδιοκτησία μιας διακεκριμένης οικογένειας, ανάμεσα στα μέλη της οποίας διακρίθηκαν έμποροι και εφοπλιστές, ένας Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, ένας Βοεβόδας Μυκόνου, ένας Δήμαρχος Ερμουπόλεως, ένας συναγωνιστής του Φαβιέρου, ένας Μεγάλος Ευεργέτης της Σχολής της Χίου και ο Αριστείδης-Ιάκωβος Δαμαλάς, σύζυγος της τραγωδού Σάρας Μπερνάρ. Εκεί, υποδέχτηκε τους πρώτους Έλληνες στρατιώτες το 1912 ο Μικές Δαμαλάς, ανάμεσα σε άλλους επισκέπτες βρέθηκε ο Γεώργιος Παπανδρέου, Γενικός Διοικητής Χίου από το 1917, και νυμφεύθηκε η Αγγέλα Δαμαλά τον πλοιοκτήτη Αχιλλέα Βασιλάκη και αργότερα τον εφοπλιστή Γιάννη Ξυλά. Το 1916 φιλοξενήθηκε ο Νικόλαος Πλαστήρας και οργάνωσε με άλλους αξιωματικούς το Κίνημα της Εθνικής Αμύνης που οδήγησε εκ νέου τον Ελευθέριο Βενιζέλο στην Κυβέρνηση[1]. Σήμερα η οικία Δαμαλά καταρρέει. Η Χίος οφείλει να προστατέψει το διατηρητέο μνημείο διότι αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του πολεοδομικού ιστού της περιοχής, διότι πρόκειται για αξιόλογο δείγμα της αρχιτεκτονικής της Χίου και διότι στους χώρους της γράφτηκαν σελίδες της Ελληνικής Ιστορίας από ένα ήρωα του Έθνους.
Κατά την περίοδο της Κατοχής, όταν επιτάχθηκαν οι κατοικίες του Κάτω Γιαλού, η Ελένη Δαμαλά και ο σύζυγος της, Νικόλαος Λαϊνάς, έμειναν στη γειτονιά του Αγίου Συμεώνος, στο νούμερο 18 της νυν οδού Καλαμπόκα. Δίπλα, στο 16, έμενε η Ειρήνη Φουρναράκη-Κακούλα, ανιψιά του Μητροπολίτη Ιωακείμ, ο οποίος ενίοτε χρησιμοποιούσε το σπίτι της για επίσημους επισκέπτες. Στο νούμερο 2, στο καφενείο του Κώστα Συριώδη, στήθηκε τον Σεπτέμβριο 1944, η ενέδρα στον αγωνιστή Ιάσωνα Καλαμπόκα, ο οποίος διανυκτέρευε ενίοτε στην οικία Κολόνα στο νούμερο 22 και δολοφονήθηκε μπροστά από το 17, την οικία Βουδούρη. Εκτός από το Κοκκάλειο εργαστήριο της Φιλοπτώχου στην περιοχή λειτουργούσαν τα ανδρικά ραφεία Μιχάλα, Μοσχόβη, Σκαρβέλη, Αναστασάκη και Φραγγιά, τα πιλοποιεία Πολίτη και Στουπάκη και το υποδηματοποιείο Ανταράκη. Στο νούμερο 11 έμενε εκείνη την εποχή ο Γιάννης Φούντας, ένας από τους δημιουργούς των οροφογραφιών στα παλιά χιώτικα σπίτια και στο 25 ο γλύπτης Σπύρος Πλουμής, κατασκευαστής πολλών ταφικών μνημείων στον Άγιο Ιωάννη Πρόδρομο. Στο νούμερο 30-32 πέρασε τα τελευταία χρόνια του ο καθηγητής Στυλιανός Βίος και στο 34 έζησε και πέθανε ο Γυμνασιάρχης Γεώργιος Μαδιάς. Στο 46 έμενε ο εφοπλιστής Διαμαντής Πατέρας και στο 51 ο πλοιοκτήτης Λάμπρος Φατσής. Στο 71 έζησε μία μαία, ονομαστή για τις «τεχνητές γονιμοποιήσεις» της. Το παλαιότερο κτίριο της περιοχής ήταν η οικία της εβραϊκής οικογένειας Μενασέ στο νούμερο 57, που εικονίζεται σε χάρτη του 1876 και κατεδαφίστηκε πριν από μερικά χρόνια.
Στη μνήμη του Δημήτρη Λαϊνά ο οποίος μου εμπιστεύτηκε αυτά και πολλά άλλα, προσωπικές αναμνήσεις και διηγήσεις των γονιών και των παππούδων του, για δύο άρθρα στα περιοδικά Πελινναίο, τεύχος 39, και Χιόνη, τεύχος 171, καθώς και για την υποστήριξη προς το Φιλοζωικό Σύλλογο μέσα από την αρθρογραφία του.
Γράφει: ο Βασίλης Αγιαννίδης
[1] Το 1922 ο Πλαστήρας ξαναβρέθηκε στη Χίο και οργάνωσε το Εθνικό Κίνημα από την οικία Ιωάννη Λιβανού.